Σημειώσεις για την τράπεζα θεμάτων

 

Δουλεύω εδώ και αρκετά χρόνια σε ένα φροντιστήριο μέσης εκπαίδευσης, διδάσκοντας το “κοσμοαγάπητο” μάθημα της Φυσικής. Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω, με όση ψυχραιμία μου έχει απομείνει, να περιγράψω το πώς έζησα τον ένα μήνα διδασκαλίας της τράπεζας θεμάτων στους μαθητές και τις μαθήτριες της Α και Β Λυκείου.

Το πρώτο πράγμα που διαπίστωσα πολύ γρήγορα ήταν κάτι αναμενόμενο για κάποιον που έχει έστω και λίγα χρόνια διδακτικής εμπειρίας: η πλειοψηφία των μαθητών και των μαθητριών μου δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα θέματα της τράπεζας. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στην Α Λυκείου, όπου περίπου το 60% των θεμάτων βρίσκεται σε τέτοιο επίπεδο που εύλογα σκέφτεσαι: όσοι δημιούργησαν αυτά τα θέματα δεν έχουν καμία επαφή με σχολική τάξη ή έχουν σοβαρά κόμπλεξ κατωτερότητας ή απλά εκτελούν ένα συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο (ή και τα τρία μαζί!). Η στεναχώρια μου έγινε ακόμη μεγαλύτερη όταν: α) “θυμήθηκα” ότι στην Α Λυκείου η Φυσική δεν είναι μάθημα κατεύθυνσης (δηλαδή θα έπρεπε να απευθύνεται σε όλους τους μαθητές) και β) αντίκρισα την απογοήτευση των μαθητών μου που όλη τη χρονιά πάλεψαν να κατανοήσουν κάποια βασικά σημεία και ένα μήνα πριν τις εξετάσεις αισθάνονται διαρκώς άχρηστοι. Για λόγους που δεν θα εξηγήσω εδώ, η Φυσική είναι ένα ιδιαίτερα απαιτητικό μάθημα στην Α Λυκείου, που διδάσκεται συνήθως με πολύ βαρετό τρόπο. Η πλειοψηφία των θεμάτων της τράπεζας εκφράζει τη φροντιστηριακή αποθέωση της “ασκησιολαγνείας” και επί της ουσίας αναγκάζει τα παιδιά να δώσουν μίνι πανελλήνιες εξετάσεις - σε ένα αντικείμενο που ήδη παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες κατανόησης γι’ αυτά χωρίς την ύπαρξη της τράπεζας θεμάτων.

Στη κατεύθυνση της Β Λυκείου η απόκλιση ανάμεσα στο επίπεδο των θεμάτων και στις γνωστικές δυνατότητες των παιδιών ήταν μικρότερη, όμως εκεί εμφανίστηκαν άλλα σοβαρά προβλήματα. Κατ’ αρχάς, δεν ξέρω πώς να χαρακτηρίσω το γεγονός ότι “ανέβαιναν” καινούργια θέματα στην τράπεζα ακόμη και 2 εβδομάδες πριν τις εξετάσεις: προχειρότητα, πολιτικό κυνισμό ή μήπως σαδισμό; Κατά δεύτερον, ήδη πριν το Πάσχα ήταν εμφανές σε όλους τους συναδέλφους ότι δεν υπάρχει χρόνος ώστε το τελευταίο κεφάλαιο της ύλης να διδαχτεί στοιχειωδώς καλά. Παρόλα αυτά το ανεκδιήγητο υπουργείο παιδείας πίεσε ασφυκτικά “να ολοκληρωθεί η ύλη” και δεν έκανε καν την υποχώρηση να εξαιρέσει τα θέματα της τράπεζας που αναφέρονταν στο συγκεκριμένο κεφάλαιο. Έτσι ζήσαμε σκηνές εφαρμοσμένου σουρεαλισμού μέσα στην τάξη και άνοιξαν νέοι δρόμοι στη διδακτική της Φυσικής, αφού όλη η θερμοδυναμική μπορεί να διδαχτεί μέσα σε μόνο 2 ή 3 ώρες! Αυτό τώρα πώς να το πούμε, ξεφτίλα της εκπαιδευτικής διαδικασίας ίσως; Τέλος σε μεγάλο αριθμό θεμάτων υπήρχαν είτε ασάφειες στην εκφώνηση, είτε λάθη στις προτεινόμενες λύσεις, είτε παρουσιάζονταν καταστάσεις που έχουν μικρή σχέση με αυτό που πραγματικά συμβαίνει στη φύση, είτε εμφανιζόταν μια εμμονή σε συγκεκριμένες “δύσκολες” θεματικές. Όλη αυτή την κατάσταση έπρεπε να την αντιμετωπίσουν μαθητές και μαθήτριες που, ναι μεν συμμετέχουν στη “θετική κατεύθυνση”, όμως έχουν μαθησιακά κενά στη Φυσική της Α Λυκείου λόγω της περσινής τηλεκπαίδευσης και ελάχιστη εξοικείωση με τη διαδικασία των εξετάσεων! Εγγυημένη επιτυχία και αυτό...

Όσο προχωρούσαν οι εβδομάδες άρχισα να παρατηρώ πώς αυτό που πετύχαινα διδάσκοντας θέματα της τράπεζας , ειδικά σε πιο “αδύναμα” τμήματα, ήταν να απογοητεύω τα παιδιά και να αυξάνω το άγχος που είχαν για τις εξετάσεις. Έτσι την τελευταία εβδομάδα των μαθημάτων σταμάτησα να ασχολούμαι με την τράπεζα θεμάτων και επικεντρώθηκα σε θέματα που θα στήριζαν ψυχολογικά τα παιδιά. Έτσι κι αλλιώς με είχε ήδη κουράσει φοβερά η σχεδόν καθημερινή διαδικασία να πρέπει να διαβάζω 20 ή 30 θέματα που στην πλειοψηφία τους τα θεωρούσα ακατάλληλα για τα παιδιά για να διαλέξω τα 7 ή 8 θέματα που δεν θα τα “φρικάρουν” εντελώς. Το να σε εξαναγκάζουν κάποιοι, που δεν έχουν πατήσει το πόδι τους σε τάξη, να διδάξεις συγκεκριμένα θέματα μου φάνηκε ο ορισμός της παιδαγωγικής αλλοτρίωσης.

Πέρα όμως από τις παιδαγωγικές συνέπειες υπάρχουν και οι εργασιακές. Εξαιτίας της διαδικασίας επιλογής θεμάτων από την τράπεζα ο χρόνος προετοιμασίας ενός δίωρου μαθήματος εκτοξεύτηκε στις 2 με 3 ώρες, και μιλάμε για δουλειά προετοιμασίας και τα Σαββατοκύριακα! Όλα αυτά φυσικά με τα ίδια απαράδεκτα χαμηλά ωρομίσθια που παίζουν στον κλάδο των φροντιστηρίων την τελευταία δεκαετία. Πώς το λέμε αυτό; Ξεκάθαρα υποτίμηση της εργασίας μας. Επιπλέον για να αποκτήσουν τα παιδιά μια στοιχειώδη επαφή με την τράπεζα θεμάτων έπρεπε να έχω τελειώσει την ύλη τουλάχιστον 5 με 6 εβδομάδες πριν τις εξετάσεις. Όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά αντιλαμβανόμαστε πολύ καλά τι σημαίνει αυτό: εντατικοποίηση της δικής μας δουλειάς και εξουθένωση των παιδιών που αδυνατούν να παρακολουθήσουν αυτό το ρυθμό διδασκαλίας.

Κλείνοντας αυτή την εμπειρική καταγραφή, είναι για μένα σαφές ότι η εφαρμογή της τράπεζας θεμάτων θα εντατικοποιήσει τόσο την δική μας εκπαιδευτική καθημερινότητα όσο και των μαθητών και θα δημιουργήσει νέα εμπόδια για τα παιδιά. Αυτός είναι ο στόχος του υπουργείου και αυτός ο στόχος εξηγεί και τον πλήρη κυνισμό τους. Η αξιέπαινη προσπάθεια πολλών συναδέλφων στα δημόσια σχολεία να βοηθήσουν τα παιδιά επιλέγοντας ευκολότερα θέματα πιθανόν θα συμβάλει ώστε να μην οδηγηθούμε στην αλματώδη αύξηση των μετεξεταστέων που συνέβη στην προηγούμενη εφαρμογή της τράπεζας. Όμως είναι σχεδόν βέβαιο ότι πολλά παιδιά, που δούλεψαν και προσπάθησαν, θα απογοητευτούν στις εξετάσεις. Και είναι ακόμη πιο βέβαιο πώς, όσοι και όσες δεν θέλουμε να ζήσουμε και την επόμενη χρονιά την ίδια “τρέλα” με την τράπεζα θεμάτων, πρέπει να δημιουργήσουμε διαύλους επικοινωνίας...

Σημειώσεις για την τράπεζα θεμάτων(pdf)